بازتاب سیمای حضرت فاطمه (علیها سلام) از آغاز شعر فارسی تا دوره صفوی

نام مبارک حضرت فاطمه (س) که همچون خود آن بزرگوار مظلوم واقع شده است، در شعر فارسی تا قبل از دوره صفوی بازتاب چندان زیادی ندارد و بیشتر در قالب اشارات یک بیتی جلوه-گرست. در این پژوهش آثار همه شاعران حتی اشعار پراکندۀ شعرای بی دیوان که مجموعاً 318 شاعر را دربرمی¬گیرد در از نظر مضامین و جلوه¬های وجودی آن حضرت، صور خیال و قالب به ترتیب سیر تاریخی مورد بررسی قرار گرفت و این نتایج به دست آمد: نخستین شاعری که نام حضرت زهرا را ذکر نموده دقیقی است. پس از آن از فردوسی و ابوسعید ابی الخیر باید نام برد که از نام ایشان درکنار امیرمؤمنان و سوگند خوردن استفاده کرده¬اند. ناصرخسرو قدیم¬ترین شاعری است که به صراحت به ابراز عقاید و مذهبش پرداخته در جای جای دیوانش به ذکر اشعاری با نام حضرت زهرا اشاره داشته است. سنایی از دیگر شاعرانی است که بسیار به آن حضرت توجه داشته و عطار نخستین شاعری است که بیش از همه بر این کار همت گماشته و به بیان دو حکایت با محوریت حضرت زهرا پرداخته است. خواجوی کرمانی یک بند از ترکیب بند خود را به ستایش حضرت زهرا و ذکر سن ایشان در هنگام شهادت اختصاص داده است. وجود نخستین اشعار مستقل فاطمی با محوریت مدح و ستایش در قرن نهم، در شعر ابن حسام و نظام استرآبادی نمود پیدا می کند. از نظر صورخیال شاعران میدان گسترده¬ای برای جولان ادبی در حوزه ی شعر فاطمی نداشته-اند. از نظر مضمون بیشترین اشعاری که در آن نام حضرت فاطمه یافت شد مربوط به جلوۀ مادری ایشان است. اکثر شاعران نام حضرت زهرا را در کنار نام امیرالمؤمنین (ع) به منظور بیان رابطۀ زوجیت آورده¬اند و اشعار مرتبط با جلوۀ دختری حضرت فاطمه کمترین حجم اشعار را به خود اختصاص داده است. از نظر قالب، سرایندگان پارسی از قالب قصیده بیشترین استفاده را برای سرایش اشعار فاطمی کرده¬اند